Związek Zawodowy Pracowników Ruchu Ciągłego ZA Puławy SA

Niemniejszym problemem by�a organizacja pracy – mam tu na my�li przestarza�� „czterobrygad�wk�”, w pocz�tkach naszej dzia�alno�ci wadliwie stosowan�, oraz tzw. turnusow� organizacj� pracy, gdzie na jednej zmianie pracowano po 12 godzin, co w przypadku pracownik�w produkcji by�o prawnie zakazane.

I. Pocz�tki dzia�alno�ci

Komitet za�o�ycielski Zwi�zku Zawodowego Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego dzia�a� w oparciu o uchwa�� zebrania za�o�ycielskiego z 5 stycznia 1997 r. W jego sk�ad wchodzili:

* Mieczys�aw Kasprzycki
* Robert Walasek
* Kazimierz �widerek
* Robert �atka
* Franciszek Klepacki
* Zbigniew Tkaczyk
* S�awomir Wr�ga

15 stycznia 1997 r. z�o�yli�my w S�dzie Wojew�dzkim w Lublinie wniosek o zarejestrowanie Zwi�zku Zawodowego Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego. Rejestracja nast�pi�a 25 marca, a pierwsze walne zebranie delegat�w odby�o si� 16 maja.

Podczas jednego z pierwszych posiedze� zarz�d ZZPRC przyj�� program dzia�ania zwi�zku, zak�adaj�cy wykorzystanie przepis�w prawa do poprawy warunk�w pracy pracownik�w, zw�aszcza zatrudnionych w ruchu ci�g�ym. Od samego pocz�tku dzia�alno�ci prowadzili�my zakrojon� na szerok� skal� akcj� informacyjn�. I tak: rozpocz�li�my wydawanie biuletynu informacyjnego „Nadchodz� Zmiany” – dodam, �e pismo to jest wci�� systematycznie publikowane i stanowi wa�ne �r�d�o informacji o tym, co dzieje si� w naszej firmie. Ponadto stanowiska zwi�zku prezentowali�my w rozg�o�ni zak�adowej, organizowali�my te� spotkania cz�onk�w zarz�du z za�ogami poszczeg�lnych wydzia��w.

D��c do partnerskiej wsp�pracy z w�adzami naszej firmy, wyst�pili�my z wnioskiem o uznanie nas stron� zak�adowego uk�adu zbiorowego pracy. Uda�o si� to dopiero 1 lipca 1999 roku.

Ju� w pierwszych latach swojej dzia�alno�ci Zwi�zek Zawodowy Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego osi�gn�� znacz�ce sukcesy. Warto podkre�li�, �e postulaty, jakie wysuwali�my na pocz�tku naszej pracy zwi�zkowej, s� aktualne r�wnie� dzisiaj, chocia� ich ci�ar gatunkowy si� zmieni�. Dziesi�� lat temu dostrzegali�my problemy, kt�rych wag� mo�na doceni� dopiero z perspektywy czasu. Wiele ze spraw, o kt�re w�wczas walczyli�my, uda�o si� za�atwia� po latach usilnych zabieg�w.

W tym miejscu przypomn�, �e:

* jednym z pierwszych osi�gni�� naszego zwi�zku by�o wynegocjowanie wy�szej kwoty przeszeregowania dla pracownik�w ruchu ci�g�ego,
* domagali�my si� wprowadzenia jednolitych zasad wynagradzania wszystkich zatrudnionych w ZAP,
* chcieli�my zlikwidowania nieuzasadnionych r�nic w zasadniczych stawkach zaszeregowania pracownik�w, zatrudnionych na jednakowo wycenionych stanowiskach,
* od samego pocz�tku starali�my si� przeciwdzia�a� bezpodstawnemu rozszerzaniu tabeli p�ac; chcieli�my likwidacji tzw. tabeli B,
* domagali�my si� zmiany zasad podzia�u nagrody z zysku – weszli�my nawet w sp�r zbiorowy z pracodawc�, kt�ry zako�czy� si� podpisaniem nowego regulaminu, w kt�rym podstaw� do naliczenia nagrody stanowi suma wszystkich sk�adnik�w wynagrodzenia,
* walczyli�my o prawid�owe naliczanie dodatku za prac� w ruchu ci�g�ym (w styczniu 1998 roku wyst�pili�my do s�du pracy z pozwami o zap�at� za nadgodziny z lat 1994-95),
* ��dali�my przywr�cenia dwunastu dni wolnych za zatrudnienie w systemie czterobrygadowej organizacji pracy,
* chcieli�my skr�cenia czasu pracy dla pracownik�w zatrudnionych w ruchu ci�g�ym – proporcjonalnie, jak dla pracownik�w dni�wkowych (w stosunku do norm kodeksowych),
* podejmowali�my interwencje w konfliktach pomi�dzy kierownictwem a za�og�; interweniowali�my w sprawach dyscyplinarnego zwalniania z pracy,
* domagali�my si� uporz�dkowania wewn�trzzak�adowych przepis�w prawa i organizacji pracy, tak by sta�y si� one jasne i czytelne dla wszystkich.

M�wi�c o postulatach, z jakimi wyst�powali�my w pierwszych latach naszej dzia�alno�ci, warto przypomnie� o jednym z wi�kszych sukces�w, tj. o podpisaniu 21 kwietnia 1999 r. porozumienia, ko�cz�cego sp�r zbiorowy, w wyniku kt�rego:

* pracownicy zatrudnieni w czterobrygadowej organizacji pracy odzyskali prawo do siedmiu dni urlopu dodatkowego,
* zwi�kszony zosta� dodatek za prac� w ruchu ci�g�ym z 31 do 36 procent,
* zmieniono zasady rozliczania czasu pracy w „czterobrygad�wce” w ten spos�b, �e wprowadzone zosta�y 16-tygodniowe okresy rozliczeniowe i czas pracy pracownik�w zmianowych nie m�g� by� ju� d�u�szy ni� u w pracownik�w systemu jednozmianowego.

O skuteczno�ci naszej dzia�alno�ci �wiadczy to, �e pierwszy rok dzia�alno�ci zamkn�li�my liczb� 820 cz�onk�w. Z ka�dym rokiem do naszego zwi�zku przyst�powali nowi pracownicy zmianowi i szybko stali�my si� najwi�ksz� organizacj� w zak�adzie. Fakt ten zas�uguje na podkre�lenie, poniewa� byli�my najm�odszym zwi�zkiem, zapisy statutowe uniemo�liwia�y wst�pienie w nasze szeregi du�ej cz�ci za�ogi pracuj�cej w systemie jednozmianowym, nie prowadzili�my i nie prowadzimy tzw. „rozdawnictwa” typu paczki �wi�teczne czy innego rodzaju �wiadczenia. Obecnie ZZPRC liczy 1150 cz�onk�w.

Od pocz�tku d��yli�my do tego, by przedstawiciele naszej organizacji zwi�zkowej uczestniczyli w procesie zarz�dzania firm�. Mieli�my wi�c swoich reprezentant�w w zarz�dzie oraz w radzie nadzorczej ZAP niemal przez ca�y okres dzia�alno�ci.

II. PRYWATYZACJA ZAK�AD�W AZOTOWYCH „PU�AWY” SA

Przez ca�y okres funkcjonowania ZZPRC aktywnie w��czali�my si�
w dzia�ania, maj�ce na celu ochron� Zak�ad�w Azotowych „Pu�awy” SA przed zgubn� w skutkach prywatyzacj�. W tym miejscu przypomn� tylko kilka kluczowych fakt�w zwi�zanych z tym procesem.

W czerwcu 2001 r. mia� miejsce nieudany debiut naszej firmy na Warszawskiej Gie�dzie Papier�w Warto�ciowych. Z kolei w kwietniu 2002 r. przygotowane zosta�y za�o�enia programu restrukturyzacji i prywatyzacji sektora wielkiej syntezy chemicznej, zak�adaj�cego likwidacj� naszej firmy oraz innych przedsi�biorstw chemicznych, i utworzenie na bazie ich maj�tku sp�ek jednoproduktowych, kt�re w dalszej kolejno�ci mia�y zosta� sprzedane. W obawie przed skutkami tak nieprzemy�lanych przekszta�ce� zarz�d ZZPRC zleci� ekspertom przygotowanie opracowania, stanowi�cego alternatyw� programu rz�dowego. W ten spos�b powsta�a spo�eczna koncepcja konsolidacji i prywatyzacji sektora, kt�ra zosta�a rekomendowana Prezesowi Rady Ministr�w przez Prezydenta Miasta Pu�awy i Starost� Powiatu Pu�awskiego.

Widz�c w za�o�eniach restrukturyzacyjno - prywatyzacyjnych Ministerstwa Skarbu Pa�stwa ogromne zagro�enie dla pu�awskich „Azot�w”, ju� 20 maja 2002 r. podj�li�my decyzj� o wszcz�ciu akcji protestacyjnej. Powo�any zosta� Komitet Protestacyjny Pracownik�w ZAP, kt�ry domaga� si� m.in. zaprzestania dzia�a� prowadz�cych do pogarszania sytuacji ekonomicznej przedsi�biorstw chemicznych oraz wstrzymania prac nad programem konsolidacji i prywatyzacji zak�ad�w wielkiej syntezy chemicznej do czasu uzyskania spo�ecznej akceptacji dla kierunk�w zmian w�asno�ciowych. 27 maja komitet protestacyjny zorganizowa� przed pu�awskim Urz�dem Miasta wiec w obronie Zak�ad�w Azotowych „Pu�awy” SA, podczas kt�rego zebrali�my podpisy pod apelem do premiera.

Mimo to 4 czerwca 2002 r. rz�d RP przyj�� „Strategi� dla przemys�u chemicznego w Polsce do 2010 roku”, Nafcie Polskiej za� udzielone zosta�y pe�nomocnictwa do wykonywania praw z akcji pi�ciu sp�ek chemicznych.

Zesp� Tr�jstronny ds. Bran�y Chemicznej

Dzi� z pe�n� odpowiedzialno�ci� mo�na stwierdzi�, �e do ostatecznego odrzucenia koncepcji konsolidacji produktowej sektora wielkiej syntezy chemicznej przyczyni�y si� nasze dzia�ania na forum Zespo�u Tr�jstronnego ds. Bran�y Chemicznej. Zosta� on powo�any 10 marca 2003 r. Dosz�o do tego za spraw� Forum Zwi�zk�w Zawodowych – nowej w�wczas centrali zwi�zkowej, kt�rej cz�onkiem stali�my si� dzi�ki przynale�no�ci do Og�lnokrajowego Zrzeszenia Zwi�zk�w Zawodowych Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego.

Zesp� Tr�jstronny ds. Bran�y Chemicznej mia� stanowi� platform� dialogu spo�ecznego dla zwi�zk�w zawodowych, organizacji pracodawc�w i strony rz�dowej. Celem jego powo�ania by�o stworzenie mo�liwo�ci godzenia interes�w stron w procesie restrukturyzacji i prywatyzacji sektora wielkiej syntezy chemicznej.

Tak te� si� sta�o. Po wielu miesi�cach �mudnych negocjacji i rozpatrywania kolejnych wariant�w wdra�ania rz�dowej strategii dla chemii ci�kiej, 15 pa�dziernika 2004 r. podczas posiedzenia zespo�u zaprezentowana zosta�a �cie�ka realizacji „Strategii restrukturyzacji i prywatyzacji sektora WSCh”. Zak�ada�a ona prywatyzacj� Zak�ad�w Azotowych „Pu�awy” SA i Zak�ad�w Chemicznych „Police” SA poprzez sprzeda� ich akcji – istniej�cych b�d� pochodz�cych z nowej emisji – na gie�dzie. Ten zasadniczy kierunek przekszta�ce� w bran�y zosta� zaakceptowany przez stron� zwi�zkow�.

Wej�cie na gie�d�

19 pa�dziernika 2005 r. Zak�ady Azotowe „Pu�awy” SA zadebiutowa�y na Warszawskiej Gie�dzie Papier�w Warto�ciowych. W ten spos�b zako�czy�y si� nasze wieloletnie dzia�ania na rzecz tzw. dobrej prywatyzacji pu�awskich „Azot�w”. Zwyci�y�a koncepcja najbardziej korzystna dla naszego przedsi�biorstwa, kt�r� akceptowali�my od samego pocz�tku.

III. WYNAGRODZENIA i POLITYKA KADROWA

Przypomn�, �e przez ca�y okres naszej dzia�alno�ci prowadzili�my dzia�ania zmierzaj�ce do ujednolicenia zasad wynagradzania pracownik�w ZAP.

Ponadto ju� w pierwszych latach istnienia ZZPRC doprowadzili�my m.in. do zlikwidowania kontrowersyjnych funduszy nagr�d dyrektora, kierownika pionu i kierownika – utworzony zosta� jeden fundusz nagr�d wraz z regulaminem nagradzania, obowi�zuj�cy od 1 lipca 2000 r.

W grudniu 2004 roku rozpocz�li�my sk�adanie do s�du pracy pozw�w o wyr�wnanie dysproporcji p�acowych – ich wyst�powanie potwierdzi�a tak�e kontrola Pa�stwowej Inspekcji Pracy. Zorganizowana zosta�a demonstracja pracownik�w ZAP, kt�rzy ��dali m.in. uregulowania p�ac i przeprowadzenia podwy�ek. W rezultacie uruchomione zosta�y trzy transze �rodk�w na zniwelowanie najbardziej drastycznych r�nic w wynagrodzeniach. Dzi�ki temu uda�o si� znacznie zbli�y� p�ace pracownik�w do tych, wynikaj�cych z taryfikatora kwalifikacyjnego stanowisk pracy. Cz�� za�ogi otrzymuje ju� dzi� wynagrodzenia zgodne z taryfikatorem.

Zak�adowy Uk�ad Zbiorowy Pracy

Jedn� z istotniejszych kwestii, kt�rej po�wi�cili�my wiele uwagi w ci�gu ostatnich 10 lat, a zwi�zan� po�rednio z p�acami w firmie, by� zak�adowy uk�ad zbiorowy pracy.

Przypomn�, �e „stary” uk�ad z 2 grudnia 1996 r. zosta� wypowiedziany 29 listopada 2002 r. przez pracodawc�, kt�ry decyzj� t� motywowa� z�� kondycj� finansow� firmy i zmianami w kodeksie pracy. Niemal natychmiast rozpocz�y si� negocjacje w sprawie nowego ZUZP, kt�re – z przerwami – trwa�y w�a�ciwe do ... 22 marca 2006 r., kiedy to podpisali�my nowy uk�ad. Przyzna� nale�y, �e dokument ten nie jest szczytem marze�, jednak pozwoli� na przywr�cenie w firmie pewnej r�wnowagi, oczekiwanej po latach destabilizacji.

Polityka kadrowa

Inn� wa�n� spraw�, jak� w ci�gu ostatnich dziesi�ciu lat zajmowa� si� nasz zwi�zek, by�a polityka kadrowa. Zwracali�my uwag� m.in. na konieczno�� zapewnienia minimalnych bezpiecznych obsad na produkcji, gdzie liczba zatrudnionych zmniejsza�a si� systematycznie. Wyst�powali�my w tej sprawie m.in. do dyrektora produkcji – wskutek naszej interwencji przygotowane zosta�o odpowiednie opracowanie i zaprzestano bezmy�lnego likwidowania stanowisk pracy w ruchu ci�g�ym.

Przeciwstawiali�my si� brakowi kompetencji w�r�d os�b zarz�dzaj�cych nasz� firm�, m�wili�my stanowcze „nie”: nepotyzmowi, kolesiostwu i niezdrowym uk�adom.

IV. CZAS PRACY

Najwi�kszym, a jednocze�nie naj�wie�szym sukcesem naszej organizacji zwi�zkowej by�o wprowadzenie w Zak�adach Azotowych „Pu�awy” SA pi�ciobrygadowej organizacji pracy. Przypomn�, �e wprowadzenie „pi�ciobrygad�wki” zosta�o niejako wymuszone nowelizacj� kodeksu pracy, kt�ra wesz�a w �ycie 1 stycznia 2004 r. Jako dzia�acze Og�lnokrajowego Zrzeszenia Zwi�zk�w Zawodowych Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego uzyskali�my w�wczas uzgodnione stanowisko G��wnego Inspektoratu Pracy – Pa�stwowej Inspekcji Pracy w Warszawie oraz Ministerstwa Gospodarki i Pracy w zakresie interpretacji znowelizowanych przepis�w prawa, a w szczeg�lno�ci definicji dnia wolnego. Kontrola Okr�gowej Inspekcji Pracy z Lublina, przeprowadzona w naszej firmie pod koniec 2004 r., wykaza�a, �e nie jest przestrzegana norma pi�ciodniowego tygodnia pracy w stosunku do pracownik�w zatrudnionych w ruchu ci�g�ym. Dodatkowo nie jest zachowana zasada m�wi�ca o co najmniej co czwartej niedzieli wolnej.

Pracodawca zwr�ci� si� do zak�adowych organizacji zwi�zkowych o podanie sposobu rozwi�zania tego problemu. Przekazali�my wi�c harmonogram, pi�ciobrygadowej organizacji pracy z 10-tygodniowym okresem rozliczeniowym, gwarantuj�cy zachowanie wszystkich norm dotycz�cych czasu pracy. Do wybrania najw�a�ciwszego rozwi�zania zarz�d firmy powo�a� zesp�, do pracy w kt�rym zaproszeni zostali przedstawiciele zwi�zk�w zawodowych, pracownicy dzia��w: kadr i organizacji, a tak�e kierownicy zak�ad�w pod wodz� dyrektora produkcji. Kilkumiesi�czne prace tego zespo�u potwierdzi�y, �e dostosowanie harmonogramu czterobrygadowej organizacji pracy do zalece� pokontrolnych inspekcji pracy jest niemo�liwe. Efektem tego by�a uchwa�a Zarz�du ZAP o pilota�owym wprowadzeniu z dniem 10 czerwca 2005 r. systemu pi�ciobrygadowej organizacji pracy na pi�ciu wydzia�ach produkcyjnych. Podkre�li� nale�y, �e pi�ta brygada zosta�a utworzona w oparciu o posiadane stany osobowe. Wprowadzono nast�puj�cy harmonogram: 112233----, z 10-tygodniowym okresem rozliczeniowym. �redniotygodniowy czas pracy w „pi�ciobrygad�wce” wynosi 33,6 godz. Wed�ug opinii inspekcji pracy system ten wype�nia zalecenia zawarte w wyst�pieniu pokontrolnym.

22 wrze�nia 2006 r. podpisali�my porozumienie, ko�cz�ce sp�r zbiorowy z pracodawc�, w sprawie harmonogramu wprowadzenia pi�ciobrygadowej organizacji pracy w zak�adzie. Zgodnie z tym porozumieniem, wdra�anie „pi�ciobrygad�wki” w naszej firmie zako�czy si� 20 lipca 2007 roku, a nie jak wcze�niej zak�adano – 4 lipca 2008 r.

V. OZZZPRC i FZZ

Na mocy uchwa�y I Walnego Zebrania Delegat�w nasza organizacja zwi�zkowa przyst�pi�a do Og�lnokrajowego Zrzeszenia Zwi�zk�w Zawodowych Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego. Zreszt� dzia�acze tej centrali zwi�zkowej, tj. jej obecny przewodnicz�cy Kazimierz Drabik z Elektrowni Kozienice SA oraz Jerzy Gaworek, wiceprzewodnicz�cy Sekcji Elektrociep�owni i Ciep�owni, szef zwi�zku ruchu ci�g�ego z Elektrociep�owni Lublin-Wrotk�w, pomagali nam przy zak�adaniu naszej organizacji zwi�zkowej.

OZZZPRC od samego pocz�tku wspiera�o nas w naszej dzia�alno�ci. Dzi�ki tej centrali nasi dzia�acze uczestniczyli w licznych szkoleniach i konferencjach. Za po�rednictwem Zrzeszenia korzystali�my z us�ug kancelarii radc�w prawnych z Poznania.

Dzia�acze naszej organizacji zwi�zkowej s� cz�onkami w�adz Og�lnokrajowego Zrzeszenia Zwi�zk�w Zawodowych Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego. Od maja 2000 r. funkcjonuje u nas Biuro Pomocnicze OZZZPRC. Z kolei w czerwcu 2004 r. do Pu�aw przeniesiono redakcj� „Zmian” – miesi�cznika wydawanego przez Zrzeszenie.

M�wi�c o przynale�no�ci naszej organizacji zwi�zkowej do OZZZPRC, nale�y wspomnie� o wa�nym wydarzeniu, kt�re mia�o miejsce 16 lutego 2006 roku w Warszawie. Odby�a si� w�wczas konferencja nt. "Skr�cenie czasu pracy jako rekompensata zatrudnienia w porze nocnej." Wzi�li w niej udzia� przedstawiciele �wiata nauki z kraju i z zagranicy, reprezentanci rz�du, parlamentarzy�ci i pracodawcy. Nasz zwi�zek by� podczas tej konferencji bardzo licznie reprezentowany, a nasi dzia�acze mieli okazje podzieli� si� z innymi swoimi do�wiadczeniami dotycz�cymi pracy w „pi�ciobrygad�wce”.

Og�lnokrajowe Zrzeszenie Zwi�zk�w Zawodowych Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego by�o jednym z za�o�ycieli Forum Zwi�zk�w Zawodowych. Mamy swoich reprezentant�w w najwy�szych w�adzach tej centrali.

VI. KONFERENCJA „GAZ DLA WIELKIEJ SYNTEZY CHEMICZNEJ”

Wydarzeniem o donios�ym znaczeniu nie tylko dla przedsi�biorstw bran�y ci�kiej chemii by�a niew�tpliwie konferencja naukowo-spo�eczno-techniczna „Gaz dla Wielkiej Syntezy Chemicznej”, kt�r� zorganizowali�my wsp�lnie z Polskim Lobby Przemys�owym oraz rad� programow� kwartalnika „Ruroci�gi”. Odby�a si� ona 10 grudnia 2002 r. w Pa�acu Czartoryskich, a poprzedzi�o j� kilka miesi�cy intensywnych przygotowa�.

Podczas konferencji, w kt�rej udzia� wzi�o ponad 100 os�b, referaty wyg�osili m.in.: prof. W�odzimierz Bojarski, prof. Miros�aw Dakowski, dr Miros�aw Grelik oraz Witold Micha�owski. Referaty i materia�y pokonferencyjne zosta�y opublikowane w pi�mie „Ruroci�gi” – wraz ze stanowiskiem przyj�tym przez uczestnik�w konferencji przekazali�my je decydentom i za�odze.

VII. PODSUMOWANIE

Podsumowuj�c nale�y stwierdzi�, �e minione dziesi�� lat to okres, kt�ry up�yn�� pod znakiem wielkiej otwarto�ci na otaczaj�cy �wiat.

Jako organizacja cz�onkowska OZZZPRC znale�li�my si� w Forum Zwi�zk�w Zawodowych. Dzi�ki tym dw�m centralom zwi�zkowym mogli�my uczestniczy� w pracach Komisji Tr�jstronnej ds. Spo�eczno-Gospodarczych, w komisjach sejmowych i senackich, jak r�wnie� w licznych szkoleniach i konferencjach – zar�wno krajowych, jak i mi�dzynarodowych. Wiedz� tam zdobywan� na bie��co przekazywali�my cz�onkom naszego zwi�zku i innym pracownikom Zak�ad�w Azotowych „Pu�awy” SA, a tak�e osobom zarz�dzaj�cym nasz� firm�. Czynili�my to m.in. za po�rednictwem wydawanej przez nasz zwi�zek gazety „Nadchodz� Zmiany”, miesi�cznika OZZZPRC „Zmiany”, a w ostatnim czasie – r�wnie� poprzez stron� internetow�.

To wszystko doprowadzi�o do zmian w postrzeganiu pracy zmianowej i do wi�kszego zrozumienia problem�w, z jakimi borykaj� si� pracownicy zatrudnieni w ruchu ci�g�ym. Dokona�y si� ogromne zmiany w mentalno�ci zar�wno za�ogi, jak i kierownictwa zak�ad�w, dzi�ki czemu mo�liwe sta�o si� skuteczne wprowadzenie rozwi�za� od lat stosowanych np. w innych krajach Europy Zachodniej.

Jestem przekonany, �e bez Zwi�zku Zawodowego Pracownik�w Ruchu Ci�g�ego Zak�ady Azotowe „Pu�awy” SA by�yby firm� gorsz� ni� s� obecnie. Uwa�am, �e w kwestii warunk�w pracy, p�acy, dialogu spo�ecznego i partycypacji pracowniczej uda�o nam si� zrobi� bardzo du�o.