Przekszta³cenia takiego rodzaju s± oceniane pozytywnie - skutkuj± one korzystnymi rozwi±zaniami spo³ecznymi przy jednoczesnej wysokiej efektywno¶ci ekonomicznej. Polska jest krajem, który w zakresie prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych nie wykorzystuje czêsto klasycznej formy ESOP. G³ównymi przeszkodami s±:

- wysoka stopa procentowa (skutecznie zniechêcaj±ca pracowników do zaci±gania kredytów)

- niedow³ad systemu bankowego

Stan prywatyzacji pracowniczej w Polsce

Od wej¶cia do UE Polska zetknê³a siê z nowym wyzwaniem, jakim jest kapitalizm poprzemys³owy, oparty na szerokim wachlarzu us³ug, nowoczesnych technologiach i wiedzy. W naszej gospodarce, zw³aszcza w jej publicznej czê¶ci, dominuj± zachowania i my¶lenie typowe dla epoki industrialnej, opartej na wielkoseryjnej produkcji materialnej i masowej konsumpcji. Pojawia siê wiêc teza, i¿ dalsza skuteczna modernizacja kraju wymaga nie tylko kapita³u finansowego i nowych technologii, lecz tak¿e – przynajmniej w tej samej proporcji – nowego typu ¶wiadomo¶ci spo³ecznej.

Z inicjatywy Ministerstwa Gospodarki wystartowa³ program prywatyzacji pracowniczej polegaj±cy na stworzeniu systemu udzielania gwarancji i porêczeñ spó³kom z udzia³em pracowników i jednostek samorz±du terytorialnego. Wydaje siê, i¿ idea ta to ¶wiadome nawi±zanie do warto¶ci zawartych w nowej fazie modernizacji kapitalizmu. Jednak praktyka transformacji pokazuje, ¿e jest to idea kontrowersyjna.

O tym, ¿e jest to szansa na zmianê mentalno¶ciow±, ¶wiadcz± wyniki badañ przeprowadzonych przez socjologów. Przytoczê tu jedynie jeden aspekt analizy, dotycz±cy atmosfery spo³ecznej w firmach. Okaza³o siê, ¿e spó³ki pracownicze zdecydowanie wyró¿nia³a atmosfera przedsiêbiorczo¶ci i konkurencyjno¶ci. Warto podkre¶liæ, ¿e wska¼nik ilustruj±cy ten typ nastrojów jest w spó³kach pracowniczych niemal trzykrotnie wy¿szy ni¿ w spó³kach sprywatyzowanych.

Jak to robi± Brytyjczycy

Pierwsza spó³ka pracownicza, John Lewis Partnership, powsta³a w Anglii w 1929 r. To du¿a firma handlowa, która obecnie jest w³asno¶ci± ok. 67 tys. osób, w wiêkszo¶ci pe³noetatowych pracowników. Spektakularnym przyk³adem sukcesu spó³ki pracowniczej jest brytyjski koncern transportowy National Freight Corporation zatrudniaj±cy 8 tys. osób, wykupiony przez pracowników oraz mened¿erów w 1982 r. i wprowadzony na gie³dê w 1989 r. ¦redni pakiet akcji pracowniczych o warto¶ci 600 funtów w roku 1982 by³ wart po debiucie 60 tys. funtów.

Projekt stworzenia nowej generacji spó³ek pracowniczych mo¿e byæ postrzegany jako rozszerzanie sfery wolno¶ci gospodarczej. Interesuj±ce dane o do¶wiadczeniach brytyjskich zawiera opublikowany w styczniu raport z badañ przeprowadzonych przez zespó³ naukowców pod kierunkiem prof. Josepha Lampela. Ogólny wniosek brzmi: spó³ki pracownicze lepiej radz± sobie na rynku ni¿ spó³ki niedysponuj±ce tym wa¿nym, jak siê okazuje, rozwi±zaniem. Efektywno¶æ ekonomiczna spó³ek pracowniczych, mierzona poziomem zysku brutto, by³a w latach 2005 – 2008 nieco ni¿sza ni¿ w zwyk³ych spó³kach. Charakterystyczne jest, ¿e w kryzysowych latach 2008 – 2009 ta ró¿nica wyra¼nie siê zmniejszy³a. G³ówny element przewagi konkurencyjnej spó³ek pracowniczych wi±¿e siê z ich elastycznym reagowaniem na wymogi rynku i dynamiczn± strategi± ekspansji biznesowej.

Otó¿ spó³ki pracownicze czê¶ciej dzia³aj± w sektorach gospodarki opartych na wiedzy i wysokich kwalifikacjach pracowników. W latach 2008 – 2009 nak³ady na podnoszenie warto¶ci si³y roboczej i kapita³u ludzkiego, mierzone warto¶ci± dodan± na pracownika, wzros³y w spó³kach pracowniczych o 33 proc., natomiast w pozosta³ych spó³kach o 17 proc. Istotne znaczenie ma te¿ fakt, ¿e spó³ki pracownicze szybciej tworz± nowe miejsca pracy. W latach 2005 – 2008 ¶redni roczny wzrost zatrudnienia w spó³kach pracowniczych wyniós³ 7,5 proc., natomiast w pozosta³ych – 3,9 proc. Co ciekawe, w warunkach kryzysu, w latach 2008 – 2009, ta aktywno¶æ dotycz±ca tworzenia miejsc pracy w przypadku spó³ek pracowniczych wzros³a do 12,9 proc., a w pozosta³ych spad³a do 2,7 proc.

Wydaje siê, ¿e ten sposób my¶lenia o biznesie dobrze ilustruje wypowied¼ Charliego Mayfielda, prezesa rady nadzorczej firmy John Lewis Partnership, zamieszczona we wstêpie do wspomnianego raportu: „Korzy¶ci z w³asno¶ci pracowniczej wykraczaj± daleko poza kwestie gospodarcze. Je¿eli chcemy odpowiedzialnego spo³eczeñstwa, nie mo¿emy ograniczaæ swego zainteresowania do spraw czysto biznesowych. Trzeba zdobyæ siê na wysi³ek i pielêgnowaæ nowe formy rozwoju kapitalizmu. Wiele jest mocnych stron w³asno¶ci pracowniczej:

- bardziej zadowoleni pracownicy;

- bardziej odpowiedzialni mened¿erowie;

- bli¿szy zwi±zek ponoszonego ryzyka z otrzyman± nagrod±;

- sprawiedliwszy podzia³ zysku.

Wszystko to prowadzi do wiêkszej kultury odpowiedzialno¶ci i zaufania w miejscu pracy i w jego otoczeniu. To s± nie tylko cechy ¿ywej i kwitn±cej gospodarki rynkowej, lecz tak¿e fundamenty lepszego spo³eczeñstwa”.

Wyzwania

Istot± sukcesu w³asno¶ci pracowniczej na Zachodzie jest po³±czenie udzia³u we w³asno¶ci z partycypacj± w zarz±dzaniu. Dziêki temu powstaje nowy typ odpowiedzialno¶ci biznesowej, co jest widoczne w sferze stosunków pracy, stosunków z klientem, jak te¿ w wynikach ekonomicznych. W warunkach polskiego kapitalizmu projekt stworzenia nowej generacji spó³ek pracowniczych mo¿e byæ postrzegany jako rozszerzanie sfery wolno¶ci gospodarczej i mechanizm promowania warto¶ci kapitalizmu poprzemys³owego, gdzie partycypacja zastêpuje akcje protestacyjne, a odpowiedzialno¶æ wspó³w³a¶ciciela wypiera egalitarn± roszczeniowo¶æ. Istotne jest te¿, by procesowi tworzenia spó³ek pracowniczych towarzyszy³y wsparcie programów edukacyjnych i zorganizowana forma wymiany do¶wiadczeñ.

Stanowisko Konfederacji Pracodawców Polskich

Konfederacja Pracodawców Polskich popiera projekt zmiany ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, powsta³y w wyniku przyjêcia przez Radê Ministrów programu wsparcia prywatyzacji pracowniczej. Celem projektu, którego pe³na nazwa brzmi „Wsparcie prywatyzacji poprzez udzielanie porêczeñ i gwarancji spó³kom z udzia³em pracowników i jednostek samorz±du terytorialnego (spó³kom aktywno¶ci obywatelskiej)” jest wprowadzenie dodatkowych regulacji s³u¿±cych wspieraniu inicjatywy pracowniczej w procesach prywatyzacyjnych i upad³o¶ciowych, a tak¿e w odniesieniu do pracowników przedsiêbiorstw znajduj±cych siê w upad³o¶ci lub takich, których prywatyzacja mog³aby siê opó¼niæ z uwagi na zmniejszone zainteresowanie inwestorów.

Dane NIK z marca 2009 r. wskazuj± na legalno¶æ, rzetelno¶æ, celowo¶æ i gospodarno¶æ przebiegu oraz pozytywne efekty prywatyzacji z lat 2000 – 2007, polegaj±cej na oddaniu przedsiêbiorstwa do odp³atnego korzystania spó³kom z udzia³em pracowników (tzw. leasing pracowniczy). NIK pozytywnie oceni³ dzia³ania skontrolowanych organów za³o¿ycielskich w procesie przygotowywania umów prywatyzacyjnych. Prywatyzacja bezpo¶rednia by³a w latach 2000-2007 efektywn± ¶cie¿k± prywatyzacji niewielkich przedsiêbiorstw z udzia³em ich za³óg. W tym okresie przekszta³cono 185 przedsiêbiorstw, z czego jedynie 14 by³o nieudanych, a zobowi±zania finansowe wynikaj±ce z 29 umów zosta³y zrealizowane z wyprzedzeniem. Spó³ki pracownicze po przekszta³ceniach osi±ga³y na ogó³ korzystne wyniki finansowe i prawid³owo wykonywa³y umowy.

KPP podaje, i¿ do¶wiadczenia innych krajów dowodz±, ¿e spó³ki pracownicze radz± sobie na rynku lepiej ni¿ spó³ki nie dysponuj±ce tym rozwi±zaniem. G³ównym elementem przewagi konkurencyjnej jest elastyczno¶æ reagowania na wymogi rynku i dynamiczna strategia ekspansji biznesowej, a tak¿e du¿o wiêkszy stopieñ identyfikacji pracowników z pracodawc±. Podmioty te czê¶ciej dzia³aj± w sektorach gospodarki wysokich technologii, jednocze¶nie szybciej tworz± miejsca pracy.

- W polskich warunkach stworzenie nowej generacji spó³ek pracowniczych traktujemy jako rozszerzenie sfery wolno¶ci gospodarczej oraz promocjê warto¶ci kapitalizmu przemys³u pracowniczego – partycypacja w³asno¶ci zastêpuje protesty pracownicze. Jednocze¶nie wskazujemy na potrzebê przeprowadzenia stosownych akcji informacyjnych i promocyjnych – mówi ekspert KPP Piotr Rogowiecki.

Aktualno¶ci legislacyjne.

20 lipca 2010r. Ministerstwo Gospodarki przyjê³o i skierowa³o do dalszych prac legislacyjnych projekt nowelizacji trzech ustaw: o komercjalizacji i prywatyzacji, o porêczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Pañstwa oraz niektóre osoby prawne, a tak¿e Prawa upad³o¶ciowego i naprawczego. G³ówne cele projektu to wsparcie prywatyzacji pracowniczej, zwiêkszenie zainteresowania jednostek samorz±du terytorialnego udzia³em w procesach prywatyzacyjnych i upad³o¶ciowych, a tak¿e upowszechnienie w³asno¶ci obywatelskiej.

Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji wprowadza definicjê spó³ki aktywno¶ci obywatelskiej oraz okre¶la zakres zbywania jej akcji lub udzia³ów. Zgodnie z now± ustaw±, w spó³ce aktywno¶ci obywatelskiej udzia³owcami bêd± jej pracownicy (co najmniej 33 proc. akcji lub udzia³ów). Pozosta³e akcje b±d¼ udzia³y bêd± mog³y nale¿eæ wy³±cznie do rolników lub rybaków, jednostek samorz±du terytorialnego oraz kooperantów - osób fizycznych, które przez ostatnie 2 lata ¶wiadczy³y dla niej us³ugi. Do spó³ki aktywno¶ci obywatelskiej powinno przyst±piæ co najmniej 30 proc. ogó³u pracowników prywatyzowanego podmiotu.

Projekt ustawy okre¶la równie¿ nowe obowi±zki informacyjne ministra Skarbu Pañstwa. Bêdzie on musia³ powiadomiæ pracowników, pracodawcê oraz jednostki samorz±du terytorialnego o rozpoczêciu procesu prywatyzacji przedsiêbiorstwa i jej przebiegu. Projekt ustawy ustanawia tak¿e zakaz zbywania akcji lub udzia³ów spó³ki aktywno¶ci obywatelskiej w ci±gu 2 lat od zawarcia umowy prywatyzacyjnej oraz sankcje za naruszenie tego nakazu.

Z kolei w ustawie o porêczeniach i gwarancjach zmiany obejmuj± rozszerzenie katalogu dzia³añ uprawniaj±cych do otrzymywania porêczeñ i gwarancji na gruncie przepisów tej ustawy poprzez dodanie zapisu o wspieraniu udzia³u spó³ek aktywno¶ci obywatelskiej i spó³ek pracowniczych w procesach prywatyzacyjnych i upad³o¶ciowych.

Z kolei w ustawie Prawo upad³o¶ciowe i naprawcze autorzy projektu chc± zwiêkszyæ mo¿liwo¶æ udzia³u spó³ek aktywno¶ci obywatelskiej w postêpowaniach upad³o¶ciowych, co ma nast±piæ przez rozszerzenie prawa pierwszeñstwa na spó³ki aktywno¶ci obywatelskiej. Je¿eli rada wierzycieli wyrazi zgodê na sprzeda¿ mienia z wolnej rêki, obok spó³ki z udzia³em ponad po³owy pracowników równie¿ spó³ka aktywno¶ci obywatelskiej bêdzie mia³a pierwszeñstwo w nabyciu przedsiêbiorstwa upad³ego lub jego zorganizowanej czê¶ci, nadaj±cej siê do prowadzenia dzia³alno¶ci gospodarczej.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji oraz niektórych innych ustaw zosta³ opracowany w Rz±dowym Centrum Legislacji na podstawie za³o¿eñ zawartych w przyjêtym przez Radê Ministrów 20 pa¼dziernika 2009 r. programie rz±dowym pod nazw± „Wsparcie prywatyzacji poprzez udzielanie porêczeñ i gwarancji spó³kom z udzia³em pracowników i jednostek samorz±du terytorialnego (spó³kom aktywno¶ci obywatelskiej)”.

Rafa³ Nowak

Opracowano na podstawie:

Prywatyzacja pracownicza, ale jaka - autor Pawe³ Ruszkowski 26-03-2010, www.rp.pl

Prywatyzacja pracownicza - MG chce u³atwieñ 20.07.2010 , www.podatki.biz

Prywatyzacja pracownicza: poparcie KPP 28.04.2010, www.egospodarka.pl